قلعه بهستان

قلعه بهستان

قلعه بهستان یکی از قلعه­ های تاریخی و مهم شهرستان ماهنشان در استان زنجان است که به علّت شرایط زمانی خاصّ آن دوره ،حاکمان برای دفاع از خود و مردم ، اقدام به ساخت این قلعه نموده اند.

طبقات بالای این قلعه جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محلّ نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت. این قلعه که در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت بنام کنگلومرا بنا شده است به علت وزش بادهای تند و فرسایش و همچنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه، در حال تخریب است.

معماری

سازندگان قلعه با در نظرداشتن طرح اولیّه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها نموده و این معماری بی­ بدیل را بوجود آورد­ه ­اند. در مجموع فضای کلی قلعه به ۳ دسته شامل اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها قابل تقسیم است:

• فضای اتاق‌ها

• فضای داخلی اتاق­ها به نحوی ساخته شده که گاهی دارای سقفی تیزه‌دار و همچنین محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها، برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده ‌است. در قسمت فوقانی راه‌پلّه‌های ضلع شمال غربی، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده است که متعلّق به دوره­ ی اسلامی است.

• دالان‌ها

• به هر تعدادی که به اتاق‌های قلعه اضافه شده، راه‌های ارتباطی آن­ها نیز به صورت دالان‌هایی به مجموعه افزوده شده است.

• راه‌پلّه‌ها

• این دژ دارای راه‌پلّه‌های زیگ‌زاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و حالا جز ویرانه‌ای تحمیل شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست و به دلیل فرسایش طبقات زیرین آن، تردّد در این مسیر خطرناک و تقریباً ناممکن است. راه‌پلّه‌های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است.

پیشینه تاریخی

برخی، پیشینه ­ی این دژ را به زمان ماد نسبت می‌دهند و معتقدند که مادها از طریق مصب و کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی همچون مادآباد در ۱۵ کیلومتری شهر ماه‌نشان مستقر شدند و وجود قلعه‌های دفاعی همچون قلعه بهستان را در ۱۲ کیلومتری ماه‌نشان ایجاد کرده­اند. گروهی نیز بر این عقیده اند که پیشینه­ی این دژ به دوره­ ی هخامنشیان می رسد. امّا بر اساس بررسی­ها و پژوهش‌های باستان شناسی انجام گرفته توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، ،قلعه بهستان، در دوره­ ی پس از اسلام، به خصوص دوره­ ی میانی اسلام ،قرن پنجم و ششم ه.ق، پابرجا بوده و کاربرد داشته‌است.

قلعه بهستان به شماره ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌ است. ولی به علت بی توجهی و ناشناخته بودن و همچنین عوامل انسانی و طبیعی در حال نابودی است.

هم اکنون به دلیل تخریب زیاد تنها با عملیات کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگ­های عظیم مسطح آن رسید. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ آب آن تأمین می‌شده‌ است.